Czym są historyczne zanieczyszczenia i jakie obowiązki ma właściciel gruntu?
Zanieczyszczenie powierzchni ziemi
W ustawie Prawo ochrony środowiska określono zasady ochrony powierzchni ziemi, sposób identyfikacji zanieczyszczeń, rejestr historycznych zanieczyszczeń oraz remediacji. Ta ostatnia oznacza prowadzenie w stosunku do gleby, ziemi i wód gruntowych działań mających na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości substancji powodujących ryzyko, ich kontrolowanie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się, tak aby teren zanieczyszczony przestał stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska (art. 3 pkt 31b).
Zanieczyszczenie powierzchni ziemi ocenia się na podstawie przekroczenia dopuszczalnych zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie lub w ziemi (art. 101a ust. 1 p.o.ś.). Przy czym dopuszczalna zawartość substancji to taka poniżej, której żadna z funkcji pełnionych przez powierzchnię ziemi nie jest znacząco naruszona, uwzględnia się także wpływ tej substancji na zdrowie ludzi i stan środowiska. Wyjątek stanowią substancje pochodzenia naturalnego, których przekroczenia nie uznaje się za zanieczyszczenie gleby, ziemi czy wód gruntowych. Sposób prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi określił Minister właściwy do spraw środowiska w art. 101a ust. 5.
Podczas przeprowadzania badań zanieczyszczeń powierzchni ziemi bez znajomości konkretnego przypadku, nie zawsze jest możliwe określenie jakie substancje w danej sytuacji należy zbadać. W związku z tym, że w ziemi i glebie może znajdować się szeroki wachlarz różnych substancji „zanieczyszczających”, Minister Środowiska określił listę substancji powodujących szczególnie istotne ryzyko dla ochrony powierzchni ziemi wraz z ich dopuszczalnymi zawartościami w glebie i ziemi. Dopuszczalne wartości są zróżnicowane dla poszczególnych właściwości gleby oraz grup gruntów, które są wydzielone w oparciu o sposób ich użytkowania według rozp. Ministra Środowiska z dnia
1 września 2016r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Zapisy w rozporządzeniu określają także poszczególne etapy identyfikacji terenów zanieczyszczonych.
Historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi
Przez historyczne zanieczyszczania powierzchni ziemi rozumie się takie zanieczyszczenia, które zaistniały lub wynikały z działalności, która została zakończona przed dniem 30 kwietnie 2007r. (art. 3 pkt. 5a p.o.ś). Termin ten określa także szkodę w powierzchni ziemi, która została spowodowana przez emisję lub zdarzenie, od którego upłynęło więcej niż 30 lat w rozumieniu art. 6 pkt 11 lit. c ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2018r. poz. 954 i 1616). Problematykę dotycząca występowania historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi regulują zapisy z działu IV ustawy Prawo ochrony środowiska.
W celu rejestracji historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi występujących na terenie kraju, Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska w dniu 5 września 2016 r. uruchomił system teleinformatyczny, który zawiera m.in. informacje o (art. 101c.):
- potencjalnych oraz historycznych zanieczyszczeniach powierzchni ziemi,
- przeprowadzonych remediacjach oraz osiągniętych w ich wyniku efektach,
- działalności prowadzonej na terenach na, których stwierdzono historyczne zanieczyszczenia.
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska może natomiast dokonać wpisu do rejestru o potencjalnych historycznych zanieczyszczeniach powierzchni ziemi na podstawie:
- wykazu potencjalnych historycznych zanieczyszczeń ziemi prowadzonego przez starostę (art. 101d. ust 6),
- prowadzonej przez starostę co 2 lata aktualizacji wykazu potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi (101d ust. 8),
- zgłoszenia historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi dokonanego przez władającego powierzchnią ziemi (101e ust. 1).
W tym celu starosta ma obowiązek prowadzić identyfikację (wykaz) potencjalnych historycznych zanieczyszczeń m.in. poprzez ustalenie działalności, które były prowadzone na danym terenie przed 30 kwietnia 2007r. i które z dużym prawdopodobieństwem mogły spowodować historyczne zanieczyszczenia (art. 101d. ust. 1). Na tej podstawie starosta sporządza wykaz potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi i kolejno przekazuje go do RDOŚ (art. 101d ust. 1 pkt. 9).
Obowiązki właściciela gruntu
Ważną kwestią jest fakt, że właściciel gruntu, który na swoim terenie stwierdził historyczne zanieczyszczenie, jest zobowiązany niezwłocznie zgłosić to do RDOŚ (art. 101e ust. 1). Takiego rodzaju zgłoszenia mają charakter uzupełniający do obowiązkowych działań starosty. Należy podkreślić, że jeżeli właściciel gruntu stwierdził oraz jest świadomy występowania na jego terenie historycznego zanieczyszczenia ziemi i nie zgłosił tego faktu RDOŚ, to może zostać ukarany grzywą (art. 335b).
Obowiązek ten nie jest uzależniony od wykonania rekultywacji, ale od stwierdzenia samego faktu występowania historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi.
Zgłoszenie musi zawierać (art. 101e ust. 2):
- imię i nazwisko albo nazwę podmiotu zgłaszającego oraz adres jego zamieszkania lub siedziby,
- adres i numer działki ewidencyjnej,
- informacje na temat czasu wystąpienia zanieczyszczenia powierzchni ziemi, w tym, w miarę możliwości, dokumenty uprawdopodobniające, że zgłoszenie dotyczy historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi,
- dokumentację potwierdzającą wystąpienie zanieczyszczenia powierzchni ziemi, w tym nazwy substancji powodujących ryzyko oraz wyniki badań zanieczyszczenia gleby i ziemi tymi substancjami, wykonanych przez laboratorium,
Kolejną istotną sprawą, o której mówi ustawodawca jest fakt, że właściciel powierzchni ziemi, na której występuje historyczne zanieczyszczenie jest zobowiązany do przeprowadzenia remediacji.
Właściciel gruntu jest zwolniony z tego obowiązku w przypadku gdy wykaże, że historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi dokonane po dniu objęcia przez niego władania spowodował inny wskazany podmiot.
Przeprowadzenie remediacji spoczywa na RDOŚ w przypadku gdy:
- nie można wszcząć wobec władającego powierzchnią ziemi postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku przeprowadzenia remediacji albo egzekucja okazała się bezskuteczna,
- władający powierzchnią ziemi wykaże, że zanieczyszczenie, dokonane po dniu objęcia przez niego władania, spowodował inny sprawca, wobec którego nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku przeprowadzenia remediacji, lub egzekucja okazała się bezskuteczna,
- władający powierzchnią ziemi dokonał zgłoszenia na podstawie 12 ustawy z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. poz.1085, z późn. zm.32) oraz starosta uwzględnił zgłoszenie w rejestrze zawierającym informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem terenów, na których obowiązek rekultywacji obciążał starostę,
- z uwagi na zagrożenie dla zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku jest konieczne niezwłoczne jej przeprowadzenie.
W celu przeprowadzenia remediacji historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi właściciel gruntu lub inny sprawca, musi przedłożyć do RDOŚ wniosek o wydanie decyzji ustalającej plan remediacji, który zawiera projekt planu remediacji. W przypadku braku wniosku RDOŚ nakłada na właściciela gruntu lub innego sprawcę obowiązek przeprowadzenia remediacji na podstawie ustalonego przez RDOŚ planu remediacji, w tym przypadku właściciel gruntu lub inny sprawca ma obowiązek zwrócić koszty opracowania projektu planu remediacji.
Za co właścicielowi gruntu grożą kary?
Za nieprzeprowadzenie badań zanieczyszczenia gleby, gdy nakazuje tego decyzja wydana na podstawie art. 101f ust.1 lub za nieprzechowywanie wyników badań w wymaganym okresie (101 f ust. 4).
Za niezgłoszenie do RDOŚ faktu występowania historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi (art. 101e ust. 1).
Za nieprzeprowadzenie remediacji (art. 101h ust. 1 i 2).
Za prowadzenie remediacji niezgodnie z ustalonym planem remediacji (wbrew art. 101l ust. 1) lub za nie przedłożenie do RDOŚ projektu planu remediacji (art. 101l ust. 2).
Za uniemożliwienie przeprowadzenia remediacji lub badań zanieczyszczenia gleby i ziemi zgodnie z obowiązkami określonymi w art. 101l ust. 6, art. 101m ust. 7 i art. 101o ust. 1.
Autorzy artykułu:
mgr inż. Anna Buchta
Prezes Zarządu
Ekologus Sp. z o.o.
inż. Paulina Wala
Opracowane na podstawie: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 nr 62 poz. 627)